Uwagi ogólne
- Nasz Autorski Program Edukacyjny "Opowieści z Pacynkowa" jest propozycją cyklicznie realizowanych spotkań z dziećmi przez min rok. Sugerujemy częstotliwość - 1 - 2x na tydzień, nie rzadziej niż 1x na dwa tygodnie.
- Bez względu na to, czy osoba prowadząca/y jest nauczycielką/em danej grupy, czy osobą zewnętrzną, z naszego punktu widzenia zajęcia te powinny mieć oddzielną dynamikę, oddzielny kontrakt i zasady. O zasadach piszemy tutaj.
- Zajęcia można też prowadzić w danej placówce "na krzyż" - tj. pani Basia prowadzi w grupie p. Zosi, a p. Zosia w grupie p. Basi (lub jeszcze inne konfiguracje). Taka zmiana przynosi dobre efekty.
- Pozwól dzieciom słuchać opowieści w dowolnej pozycji.
- Nie zmuszaj nikogo do wypowiedzi ani do aktywności. Daj im patrzeć, obserwować, uszanuj ich potrzeby. Obserwuj dzieci, które są wycofane.
- Używaj aktywnego słuchania oraz parafrazy w rozmowie z dziećmi. Więcej o tym poniżej.
- Zajęcia są najbardziej efektywne w grupach maksymalnie 15 osobowych. Wiemy, że to często mało prawdopodobne.
Przygotuj się
To oczywistość dla nauczyciela/ki, że do zajęć należy się przygotować. I tutaj tak się dzieje, aczkolwiek dodatkowo dobrze jest zwrócić uwagę na pewne dodatkowe aspekty. Już wcześniej pisaliśmy o pewnej kolejności działań związanych z pracą z naszymi tekstami. To, na co jeszcze szczególnie chcielibyśmy zwrócić uwagę, to coś w rodzaju przygotowania emocjonalnego do tych zajęć.
Rozmowa o emocjach wymaga uporządkowania ich w sobie, dlatego - jeśli z jakąś emocją jest Ci szczególnie trudno - nie wykonuj zajęć o niej zbyt szybko. Najpierw spróbuj przepracować tę emocję. Mamy nadzieję, że pomogą w tym nasze ćwiczenia z działu "Popracuj ze sobą, zanim zaczniesz" zawarte przy każdym tekście. Jeśli chcesz rozmawiać z dziećmi o uczuciach, dobrze jest mieć w sobie zgodę na nie. W tej rozmowie nie chodzi o to, by je oceniać, ważyć, mówić, co jest dobre, a co złe, tylko rozmawiać. O tym, jak może być trudno, jak czegoś nie chcemy, jak ciężko sobie poradzić. Zarówno Ty, jak i dzieci potrzebujecie zgody na to, że tak się dzieje. Jeśli ta zgoda jest, łatwiej jest zastanawiać się, jak sobie poradzić. Jeśli będziesz tłumaczyć dzieciom, że złość jest niepotrzebna lub niewłaściwa, zajęcia spalą na panewce.
Zawsze przed zajęciami zapoznaj się z tekstem. Jeśli budzi jakieś trudne uczucia w Tobie, zatrzymaj się przy tym, pomyśl, dlaczego tak może się dziać. Jeśli to zbyt dotykające, nie prowadź zajęć. Nie łagodź tekstu na siłę w obawie przed reakcją dzieciaków.
Rytuał wstępu
Niektórzy w naszym zespole korzystają z tzw. rytuału wstępu. Zaczynają i kończą zajęcia zawsze tak samo, np. iskierką lub jakimś innym wspólnym ćwiczeniem. Nie jest to jednak konieczna zasada. Można zajęcia zaczynać od zwykłego pytania: Jak się dziś macie? lub powiedzenia dzieciom, na jaki temat dziś będziemy rozmawiać. Można też korzystać z ćwiczeń wstępnych i wykorzystywać je na początku spotkań, np.: każdy mówi swoje imię tak, jakby był w wielkiej radości, smutku, czuł się zawstydzony itd.
Czytać czy opowiadać
Często pada pytanie, czy opowieści terapeutyczne lepiej jest czytać czy opowiadać. Nie ma tu żadnej reguły. Jeśli ktoś czuje się na siłach opowiedzieć historię, niech to zrobi. Jeśli komuś sprawia to trudność i ma to robić wbrew sobie, bo uzna, że tak jest lepiej, prawdopodobnie opowieść wiele na tym straci. Zrób tak, jak uważasz. Na pewno jednak, jeśli wprowadziliście na Wasze zajęcia pacynkę, byłoby wskazane, by to ona opowiadała lub czytała historię. Przypominamy też o możliwej konwencji listów.
Jeśli zaproponowany przez nas tekst wydaje Ci się za długi dla Twoich uczniów, możesz go skrócić – tak jednak, by zachować sens i zasady opowieści terapeutycznej. Więcej o nich tutaj.
Kto prowadzi zajęcia
Pytanie jest zasadne, jeśli używamy w nich pacynki. Sugerujemy, by Tomek czytał lub opowiadał tekst oraz zadawał dzieciom pytania, by to głównie on prowadził rozmowę. Natomiast część praktyczną może prowadzić nauczyciel/ka. Tomek może wtedy siedzieć i obserwować pracę. Kiedy skończycie dzieci mogą pokazać mu swoje prace. Oczywiście Tomek może również wykonywać prace z dziećmi lub przynieść własną wykonaną wcześniej w domu.
Pytania do tekstu
Tak jak w w trakcie indywidualnej pracy z dziećmi (jeśli nie ma ona charakteru stricte terapeutycznego) raczej nie zalecamy przerywania czytania (opowiadania) historii i zadawania pytań, tak w pracy z grupą, wydaje nam się to być ciekawą opcją.
W naszej propozycji pracy podajemy tekst każdej opowieści w dwóch wariantach - bez i z pytaniami. Pamiętaj, że jest to tylko opcja, nie musisz tego robić. Jeśli nie jesteś do tego przekonany/a, nie rób tego. Nasze pytania są też zawsze tylko propozycją. Możesz zadać własne, wymyślone przez Ciebie, specjalnie dla Twojej grupy. Staraj się jednak trzymać zasady niepytania o wydarzenia czy o to, co już było - na zasadzie sprawdzania zrozumienia tekstu - lecz pytań o reakcje, zachowania lub uczucia. Mówimy o pytaniach na trzech poziomach:
- o bohaterów - np.: Jak myślicie, jak Basia mogła się poczuć w tej sytuacji?
- o uczucia ludzi - np.: Co ludzie robią, kiedy się złoszczą?
- skierowane bezpośrednio do dzieci - np.: Jak wy byście się zachowali w tej sytuacji?
Nie pytaj o przebieg wydarzeń, wygląd czegoś czy opisy. Nie sprawdzaj znajomości tekstu.
Jak rozmawiać
- Przy zbieraniu odpowiedzi i rozmowie staraj się dużo parafrazować, np.:
Dziecko: Złoszczę się, kiedy mama każe mi sprzątać, a ja się bawię.
Ty: Słyszę, że denerwuje Cię, kiedy ktoś każe ci robić coś, na co nie masz ochoty.
- Zwracaj uwagę na podobieństwa i różnice w wypowiedziach, np.: Słyszę, że to samo smuci Asię i Magdę, a Kuba nie uważa tego za smutne.
- Unikaj oceniania odpowiedzi, nie mów, co jest dobre, a co złe. Po prostu wysłuchaj: Słyszę, że niektórzy z Was uważają, że duchy są, a niektórzy, że ich nie ma.
- Podziel się własnym zdaniem, ale nie rób tego zbyt często, np.: Kiedy człowiek jest zły, zdarza się, że uderza inne osoby. Uważam, że nie powinno się tak robić. Nie wolno krzywdzić innych.
- Podsumowuj, zwracając uwagę na konkret, np.: Jak wiele różnych uczuć dostrzegliście w tym zachowaniu.
- Wstrzymaj się od udzielania rad, komentarzy, szukania rozwiązań. Pomóż dzieciom je wyrazić, np.: Ciekawi mnie, jak wy byście to rozwiązali.
- Nie zmuszaj nikogo do wypowiedzi i nie „wyciągaj”. Jeśli Twoje pytanie napotyka milczenie grupy, czytaj dalej.
- Dopytuj, np.:
Dziecko: Nie powinien tak zrobić...
Nauczyciel: Tak, to znaczy jak?
- Unikaj odpowiadania na pytania, np.:
Dziecko: Czy on źle zrobił?
Nauczyciel: A jak Ty myślisz?
- Wyprowadź dziecko z oceny, np.:
Dziecko: Głupio się zachował.
Nauczyciel: Co to znaczy, co takiego zrobił, że określasz to jako głupie?
- Unikaj oceniania tego, co mówi dziecko, ale jeśli się z nim nie zgadzasz, myślisz inaczej, wyraź to, np.:
Dziecko (o negatywnym zachowaniu): Ale on jest silny!
Nauczyciel: Widzę, że imponuje ci jego siła. Ciekawa jestem dlaczego.
Dziecko: Też chciałbym być taki silny.
Nauczyciel: Mnie nie podoba się, że uderzył słabszego.
- Unikaj standardowych pytań o stosunek do tekstu, typu: Podobało Wam się?
- Unikaj tłumaczenia historii, porównywania zachowań bohatera do zachowań dzieci.
Warto również:
- Próbować akceptować rozumienie tekstu przez dziecko. Nie zawsze będzie ono takie samo jak Twoje. Pamiętaj, że dzieci mogą inaczej widzieć jakieś zachowanie, inaczej nazwać jakąś emocję.Twoje widzenie świata nie jest jedyne. Nie kieruj się stereotypem. To niezwykle ciekawe, jeśli ludzie różnią się sposobem odczuwania i postrzegania. Ta różnica, rozmowa wzbogaca świat przeżyć dzieci.
- Akceptować to, że dziecko nie chce rozmawiać o tekście. To nie musi znaczyć, że „nie zrozumiało” tekstu lub że jest mu on obojętny (choć może tak być). Może musi przeżyć, przepracować tekst w sobie, samodzielnie, bez świadków. Daj mu taką możliwość, uszanuj to.
Pamiętaj!
W naszym projekcie ważna jest szczerość – słów, uczuć, reakcji. Nawet jeśli mogą zaskakiwać, dziwić, martwić czy złościć. Zawsze można o tym porozmawiać.
Jeśli masz jakieś pytania, możesz do nas napisać. Ze względu jednak na natłok pracy, nie możemy gwarantować szybkich odpowiedzi.
Powodzenia:)
Zespół Pacynkowa
