Nasza strona wykorzystuje cookies ("ciasteczka")
Używamy informacji zapisanych za pomocą cookies i podobnych technologii by strona działała prawidłowo oraz w celach statystycznych.
W przeglądarce internetowej można zmienić ustawienia dotyczące plików cookies. Korzystanie z niniejszej strony bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci urządzenia. Korzystanie z serwisu oznacza akceptację regulaminu.
 

Krótko o problemie

 

BRZYDKA RĘKA
Problematyka odrzucenia

Nie ma zasad, wedle których można określić wiek, w jakim dzieci najczęściej wkraczają w grupę rówieśniczą, jednak jak twierdzą specjaliści, już dzieci w wieku 3-4 lat zaczynają dostrzegać swoje pewne cechy wspólne, które predestynują ich do zawiązania nieformalnej struktury.

W późniejszych latach grupa rówieśnicza zaspokaja potrzeby poczucia bezpieczeństwa i przynależności, pozwala nawiązać kontakty towarzyskie, wzmocnić poczucie własnej wartości i zdefiniować niezrozumiałe lub nieznane dotąd pojęcia.

Jeżeli dziecko ma dobry kontakt z rodzicami i poczucie własnej wartości, to spotykając się z problemami wynikającymi z przynależności do określonej grupy rówieśniczej, poradzi sobie z nimi - samodzielnie lub z pomocą dorosłych - respektując normy grupy i nie zapominając o wartościach ukształtowanych w rodzinie.

Choć nie jest to łatwa prawda, jednak należy zauważyć, że istnieje spora grupa dzieci, która wynosi z domu nietolerancję dla inności, uprzedzenia do osób czy grup, które charakteryzuje jakiegoś rodzaju odmienność, nietypowość. Zakres tej inności – może być b. szeroki i dotyczy wielu dziedzin życia i funkcjonowania społecznego. Dzieci niepełnosprawne, otyłe, z defektami wyglądu, nieśmiałe, mniej bystre, mniej sprawne fizycznie albo bardzo zdolne, również dzieci pochodzące z biednych rodzin, innej narodowości, mniejszości narodowych narażone są na odrzucenie przez rówieśników. Jak wszystkiego, tak i akceptacji dla odmienności, różnic dziecko uczy się przede wszystkim w domu. Nierzadko tolerancja rodziców na szeroko rozumianą inność kończy się w momencie, w którym stykają się bezpośrednio z takimi osobami, np. do grupy, klasy naszego dziecka dołącza osoba z ADHD lub dziecko romskie. Jeśli dzieci usłyszą, jak dorośli negatywnie komentują takie wydarzenia, bardzo szybką organizują izolację wobec takiej osoby, nie starając się nawet jej poznać.

I tu ważna staje się rola nauczyciela. Dom rzeczywiście mocno wpływa na postawę dziecka w takich sytuacjach, jednak szkoła nie musi, a nawet nie może akceptować wyrażania poglądów o charakterze dyskryminacyjnym. Zadaniem nauczyciela jest takie kształtowanie zajęć oraz ich prowadzenie, by dzieci wyraźnie odczuwały, że bez względu na dzielące nas różnice, nasza wartość jest taka sama.

Nasza propozycja tego rozdziału, jest tak skonstruowana, aby dzieci:

  • umiały rozmawiać o tolerancji, inności;
  • mogły zobaczyć uczucia osoby odrzuconej, innej;
  • mogły zrozumieć, co czują wobec osoby odrzucanej i dlaczego;
  • zobaczyły, że każdy ma jakieś deficyty;
  • spostrzegły różnicę jako wartość;
  • zobaczyły, że inny – nie znaczy gorszy od nas.

Zjawisko odrzucania określonej osoby przez grupę jest procesem złożonym. Z jednej strony na pewno działają tu różnego rodzaju procesy grupowe, z drugiej osoba odrzucana - nierzadko nauczona już innymi doświadczeniami – ma tendencję do wchodzenia w rolę ofiary.
Ze względu na charakter pracy nauczycielskiej - nie można wymagać od nauczyciela pracy indywidualnej z dzieckiem nieakceptowanym. Na pewno jednak nauczyciel powinien zjawisko zauważyć i poinformować o tym rodziców – co ważne: bez obwiniana rodziców za taką sytuację i wskazując im dostępne wsparcie.

Nierzadko jest to sytuacja trudna dla nauczyciela. Bywa iż rodzice w różny sposób bronią się przed tego rodzaju wiedzą – nie widzą problemu lub uważają, że jego źródło i rozwiązanie leży wyłącznie po stronie placówki edukacyjnej. Umiejętne przekazanie takich informacji jest połową sukcesu. Pomóc może tu unikanie wyolbrzymiania problemu i skłonienie się ku pokazaniu środków zaradczych – np. wskazanie literatury na ten temat czy skierowanie do dostępnych: pedagoga lub psychologa. Na pewno można również próbować wskazywać możliwe przyczyny sytuacji, ale bez oceniania rodziców czy ich obwiniania.

Z drugiej strony ważne jest, aby rodzic był świadomy, że jest to sytuacja złożona, gdzie deficyty leżą po obydwu stronach. Ważne jest w związku z tym, aby zapewnić rodzica, że nauczyciel zajmie się tą sytuacją w grupie i pomoże obydwu stronom dojść do porozumienia. Istotne jest jednak, by dziecko odrzucane miało wsparcie zewnętrzne w tej sytuacji. To wsparcie może uzyskać właśnie od rodziców lub takich osób jak terapeuta czy pedagog. Taki podział ról jest bardzo efektywny w pracy z opisanym problemem. Dobrze jest o niego zadbać, choć oczywiście nie zawsze jest to możliwe.

Nauczyciel w przypadku braku takiego wsparcia, niestety ma dużo trudniejsze zadanie do wykonania.
Dziecko, które czuje się odrzucane, jest odrzucane niejednokrotnie ma duży deficyt poczucia własnej wartości, jest wycofane lub agresywne, ma trudność w nawiązywaniu kontaktów lub jest w swoim zachowaniu odbierane jako nachalne. W zależności od nasilenia tego typu zachowań, praca z nim może być b. trudna. To, co można polecić nauczycielowi, który pozbawiony jest możliwości współpracy z rodzicem, to próba wykonania działań wokół poczucia własnej wartości ze wszystkimi dziećmi w danej grupie. Tego typu ćwiczenia zamieściliśmy w rozdziale „W rytmie cza-cza”.
Dopiero potem można przejść do propozycji zamieszczonych w bieżącym rozdziale.

Jeśli zaś możecie skorzystać z indywidualnego wsparcia dla dziecka, które jest obiektem odrzucenia, można od razu realizować scenariusze z bieżącego rozdziału.

W pracy z tym problemem b. ważne jest powstrzymanie się od oceny przy jednoczesnej stanowczości własnych oczekiwań. Dobrze jest, abyś pamiętał/a, że motywy reakcji dzieci wobec tzw. „kozła ofiarnego” są różne. Spróbuj dostrzec te motywy i je zrozumieć, powstrzymując się od kategorycznych ocen. Nie jest to łatwe. Oto nasze podpowiedzi.

  • Dziecko z deficytem może budzić lęk, bo np. inaczej wygląda, mówi, zachowuje się. Możesz to nazwać.

Wiem, że kiedy ktoś inaczej od większości z nas wygląda (zachowuje się itd.), to może was przestraszać. Można o to zapytać, można o tym rozmawiać. Ja jestem na to gotowa/y.

  • Dzieci słyszą w domu (i nie tylko) różne opinie na temat odmienności.

Mogliście słyszeć różne rzeczy, słowa na temat koloru skóry u ludzi. Niektórzy uważają, że ludzie o innym kolorze skóry są gorsi. To nie jest prawda. U nas w grupie nie zgadzam się na takie wypowiedzi.

  • Dzieci mogły nabrać przekonania, że ludzi ocenia się po tym, jak wyglądają lub ile posiadają.

Ludzie różnie wyglądają, posiadają różne rzeczy. To nie świadczy o tym, jakimi są ludźmi, jakie mają cechy. Może jednak budzić naszą ciekawość, a czasem złość czy zazdrość. Możemy o tym rozmawiać, ale bez oceny.

  • Dzieci mogą chcieć odrzucić innych, ponieważ naśladują swoich rówieśników, chcąc im się przypodobać.

Czasem bardzo nam na kimś zależy. Wtedy zdarza się nawet, ze dokuczamy innym, aby zyskać jego sympatię. Nie ma na to mojej zgody w naszej grupie.

  • Dzieci mogą chcieć odrzucić innych, ponieważ obawiają się sami odrzucenia – że ich spotka ten sam los.

Może tak być, że boimy się zbliżać do osób, których wydaje nam się, że większość nie lubi. Wydaje nam się, że nas też przestaną lubić. Co możemy z tym zrobić?

Pokazuj przestrzeń, perspektywę drugiej osoby. Osoba odrzucana zwykle miała już przykre doświadczenia, ma utrwalone schematy działania, nie jest jej łatwo inaczej funkcjonować. Grupie może pomóc, jeśli dowiedzą się, że takie dziecko:

  • Ma już za sobą doświadczenie odrzucenia.

Adam przyszedł do nas z innej szkoły. Było tam trudno znaleźć przyjaciół. Mam nadzieję, że u nas będzie to możliwe. Pomóżcie mi stworzyć w klasie przyjazną dla niego atmosferę.

  • Taka sytuacja budzi w nim dużo trudnych emocji: strach, złość, wstyd, smutek. Trudno mu sobie z nimi radzić.

Widzę, że niechętnie bawicie się i rozmawiacie z Kamilą. Myślę, że może to być dla niej trudne. Gdy widzi, że nikt nie chce się z nią bawić, może ją to złościć. Porozmawiajmy o tym, dlaczego tak się wobec niej zachowujecie. Co możecie zrobić wy, a co Kamila, abyście mogli się razem bawić?

  • Ma poczucie, że nikt jej nie lubi. Czasem nawet jedna lub dwie osoby mogą być wsparciem dla niej.

Czy ktoś z Was mógłby zagrać z Moniką w grę? Wydaje mi się, że jest jej smutno, kiedy siedzi sama.

  • Ma niskie poczucie wartości.

Wyznaczyłam Marcina na reżysera naszego skeczu na ognisko. Uważam, że sobie poradzi, zna dużo zabawnych powiedzonek i ma do dyspozycji naprawdę dobrych aktorów, czyli Was.

  • Jej deficyt nie jest od niej zależny, nie jest winą dziecka.

Kamil często chodzi po klasie w czasie zajęć. Chciałam Wam wyjaśnić, że nie robi tego, bo jest niegrzeczny, czy żeby Wam przeszkadzać. Ma problem z koncentracją i siedzeniem przy stoliku. Bardzo się stara, ćwiczy z naszą panią psycholog i jeszcze w poradni, a także w domu z rodzicami. Wasze uwagi i krzyczenie na niego wcale mu nie pomoże. Ale jeśli macie jakieś pomysły jak mu pomóc, to chętnie Was wysłucham.

  • Ma na pewno coś, co umie robić dobrze, fajnie. Można pomóc jej to odkryć.

Chciałabym teraz, aby każdy z Was po kolei powiedział, co umie robić najlepiej. Jeśli ktoś nie będzie umiał sam powiedzieć, proszę całą grupę o wsparcie, znacie się lepiej i na pewno będziecie mogli coś podpowiedzieć.

Wychowawca klasy/grupy jest odpowiedzialny za tworzenie warunków do prawidłowego rozwoju społecznego swoich uczniów, dlatego też powinien starać się rozpoznać przyczyny powstałej sytuacji, a następnie podjąć odpowiednie środki zaradcze, aby pomóc dzieciom nieakceptowanym.

Warto też wykorzystywać okazje pokazania odrzucanemu dziecku, że nie jest tym, za kogo inni go uważają. Możemy dawać mu zadania, które jest w stanie ono zrealizować i chwalić je za to przy wszystkich. Zachęcać do podejmowania działań na rzecz klasy, brania udziału w różnych przedsięwzięciach.

Poniżej kilka pomysłów takich działań:

  • praca w grupach – wykorzystanie tej metody pracy integruje grupę, daje możliwość posługiwania się szerszą wiedzą, odwagę tłumioną na forum klasy;
  • zabawy, ogniska, biwaki, mecze – dzieci mogą wykazać się różnymi umiejętnościami, zaradnością, sprawnością;
  • organizowanie razem z uczniami uroczystości, imprez klasowych, akcji charytatywnych itp. są okazją to zaprezentowania się nie tylko w nauce;
  • pomoc w nauce dla odrzuconego słabszego ucznia;
  • zaangażowanie w pomoc w nauce innym odrzuconego dobrego ucznia;
  • kształtowanie dobrych kontaktów w grupie poprzez zabawy integracyjne przy każdej okazji (przykłady takich zabaw znajdziecie w naszych scenariuszach do tego rozdziału link);
  • integracja rodziców – dobre relacje między rodzicami na pewno wpłyną dodatnio na stosunki między dziećmi.

Takie działania wpłyną dodatnio na:

  • komunikację w grupie – dzieciom łatwiej będzie rozmawiać na trudne tematy, omawiać konfliktowe zdarzenia, nie będą tego robiły w grupkach, ale otwarcie, na forum klasy,
  • poczucia wspólnoty, wzajemnego poznania się, przeżycia jakichś niepowtarzalnych chwil. A co za tym idzie wspólne wspomnienia, zdjęcia, nagrania, może tworzenie kroniki klasy.

Ponadto dadzą możliwość zaprezentowania uczniom swoich indywidualnych cech, zainteresowań poza szkolnych, czy wreszcie zwyczajnie popisać się w działaniu a nie w agresji.

Polecamy w sieci:

Problem odrzucenia przez grupę:

http://portal.abczdrowie.pl/samotnosc-dziecka
http://www.deon.pl/inteligentne-zycie/poradnia/art,12,odrzucenie-jak-sobie-z-nim-poradzic.html
http://www.profesor.pl/publikacja,20776,Artykuly,DZIECKO-ODRZUCONE-W-KLASIE-jak-tego-uniknac
http://www.swierszczyk.pl/dla-rodzicow/rowiesnicy/jak-zdobyc-akceptacje-rowiesnikow.html
http://www.sciaga.pl/tekst/52471-53-psychologiczne_warunki_rozwoju_dziecka_wzorce_opieki_teorie_rogrsa
http://portal.abczdrowie.pl/pytania/jak-poradzic-sobie-z-ciaglym-stresem-i-odrzuceniem-przez-klase#
http://dzieci.pl/kat,1024263,title,Aby-dziecko-nie-wstydzilo-sie-biedy,wid,13437038,wiadomosc.html?smgputicaid=6102ec
http://psychologia.wieszjak.pl/zdrowie-psychiczne/307523,Odrzucenie-rowiesnicze-co-to-wlasciwie-jest.html
http://forum.gazeta.pl/forum/w,47465,107704895,107704895,Odrzucenie_dziecka_przez_grupe_jak_pomoc_.html
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU8842
http://www.sp4grajewo.cba.pl/Jak%20pomoc%20dziecku....doc
http://sprawni.org.pl/2010/06/jak-radzimy-sobie-z-uprzedzeniami-dzieci-niepelnosprawne-w-klasie-integracyjnej/
http://ktubylewicz.poland.biz.pl/pl/site/teksty/mobbing
http://kobieta.onet.pl/zdrowie/jak-sobie-radzic-z-odrzuceniem/qg27m
http://portal.abczdrowie.pl/pytania/jak-pomoc-dziecku-ktore-nie-jest-akceptowane-przez-rowiesnikow#
http://portal.abczdrowie.pl/brak-przyjaciol-w-klasie-a-depresja
http://www.psychologiadziecka.org/dzieci-odrzucone-przez-rowiesnikow-i-ich-problemy-z-komunikacja/
http://www.szkolaniezwykla.org.pl/pisza-o-nas/2008/02
http://www.uniwersytetdzieci.pl/lectures/relation/2533
http://pl.point.fm/macierzynstwo/mlodziez/grupy-rowiesnicze.html?page=2
http://www.rodzice.pl/zycie-rodzinne/psychologia/nielubiane-dziecko.html
http://klinikakolasinski.pl/anti-aging-odmladzanie/dziecko-otyle-powazny-problem-psychologiczny.html
http://www.deon.pl/inteligentne-zycie/poradnia/art,12,odrzucenie-jak-sobie-z-nim-poradzic.html
http://kobieta.wp.pl/kat,26321,title,Odrzucenie-wywoluje-gniew,wid,12747748,wiadomosc.html
http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=96
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU8179
http://psychologia.wieszjak.pl/zdrowie-psychiczne/307523,Odrzucenie-rowiesnicze--co-to-wlasciwie-jest.html

Jak i dlaczego uczyć dzieci tolerancji:

http://kobieta.wp.pl/kat,26321,title,Dlaczego-warto-uczyc-dzieci-tolerancji,wid,14917026,wiadomosc.html?ticaid=11062f
http://www.edziecko.pl/starsze_dziecko/1,79350,7774846,Tolerancja___jak_jej_nauczyc_dziecko_.html?as=2
http://dzieci.pl/kat,1024263,page,2,title,Uczymy-dziecko-tolerancji,wid,13881286,wiadomosc.html
http://www.benc.pl/czytelnia/600/jak-nauczyc-dziecko-tolerancji/
http://www.edukacja.edux.pl/p-347-to-naprawde-latwe-nauczyc-dzieci-tolerancji.php
http://dziecko.wieszjak.pl/wychowanie/300140,Jak-nauczyc-dziecko-tolerancji.html
http://miasta.gazeta.pl/miasto/1,96987,8678156,Dzieci_ucza_sie_otwartosci__Lekcje_tolerancji.html

Książki do których można zajrzeć:

E. Bilecka „Dziecko w grupie rówieśniczej-interakcje między dziećmi”
H. Norman Wright „Jak przezwyciężyć zniechęcenie, odrzucenie i chandrę”
A. Janowski, R.Stachyra „Prestiż ucznia wśród rówieśników”
K. Musialska „Odrzucenie rówieśnicze w klasie szkolnej”
D. Ekiert-Grabowska „Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej”
E. Kosińska „Klasa jako grupa społeczna”
N. Reuttowa „Dziecko w szkole”
Esteve Pujol i Pons „Wartości w życiu społecznym. Jak uczyć dzieci szacunku, tolerancji, wytrwałości ...?”