Krótko o problemie

 BRZDĘK
Dlaczego dzieci kłamią?

Mijanie się z prawdą przez dziecko jest dla Rodziców i Nauczycieli zazwyczaj powodem do niepokoju. Niejednokrotnie bywa to też powodem spięć na linii rodzic – nauczyciel. Nie zawsze jednak mówienie nieprawdy musi zwiastować poważny problem.
Autorzy książki „Kłamstwo dzieci” H. Malewska i H. Muszyński definiują kłamstwo jako każde takie zachowanie się jednostki, któremu towarzyszy motyw wprowadzenia kogoś w błąd. Jeżeli więc małe dziecko opowiada tzw. niestworzone historie - własne wymyślone opowieści – to prawdopodobnie nie jest to kłamstwo, lecz fantazjowanie. Powinniśmy również pamiętać, że małe dzieci nie bardzo orientują się w czasie i podają niektóre fakty wg „własnej chronologii”, często zupełnie niezgodnej z rzeczywistością. Małemu dziecku często miesza się świat fikcji, własnych pragnień z rzeczywistością. Stąd niekiedy słyszymy od malucha, że szklanka z kompotem sama upadła na podłogę. Jeśli spytamy o właściciela atrakcyjnej zabawki słyszymy kilkoro dzieci krzyczących: To moje!
Z drugiej strony zbyt częste fantazjowanie może również świadczyć o niezaspokojonej potrzebie uwagi ze strony rodziców albo dowartościowywaniu się z powodu nadmiernych wymagań.
Nasza propozycja tego rozdziału, jest tak skonstruowana, aby dziecko:

• mogło zobaczyć uczucia towarzyszące kłamaniu – są one często bardzo trudne do „uniesienia” przez dziecko;
• dostrzegło, że mówienie prawdy jest wartością w relacjach z innymi;
• dostrzegło kłamstwo jako możliwość utraty zaufania i szacunku u innych, a mówienie prawdy jako budowanie zaufania;

a dorosły:

• zobaczył okoliczności i przyczyny kłamania dziecka;
• poznał sposoby postępowania w sytuacji, gdy dziecko kłamie.

Spory odsetek kłamstw dziecięcych to kłamstwa o charakterze „obronnym”, mające na celu uniknięcie grożących konsekwencji. Dzieci kłamią bojąc się kary, gniewu, krzyku czy bicia. Dlatego starają się do tego nie dopuścić za wszelką cenę. Maluchy najczęściej mówią: „Ja tego nie zrobiłem, to samo się popsuło.” Starsze dzieci myślą: „Jeżeli się przyznam, że to ja zrobiłem, to zostanę ukarany. Kiedy skłamię i się nie wyda, to będę miał spokój.

Druga, niemal równa liczebnie, grupa kłamstw to kłamstwa dla osobistej korzyści. Zasadniczym ich źródłem są niespełnione pragnienia dzieci. Z wypowiedzi dzieci wynika, że walczą one przy pomocy kłamstw o łakocie, rozrywkę, swobodę, sport, zabawę z rówieśnikami, pieniądze na drobne wydatki, a więc o zaspokojenie potrzeb, które nie są zbyt wygórowane i nie leżą poza możliwościami rodziców.

Dzieci kłamią również po to, aby się dowartościować. Opowiadają o swoich bohaterskich wyczynach, pięknym domu, zabawkach. Wyolbrzymianie, koloryzowanie czy przekręcanie rzeczywistości pozwala czuć się kimś ważnym w oczach innych oraz własnych. Ciężko bowiem jest zgodzić się z myślą, że jest się tym gorszym. Dzieciom niezwykle trudno pogodzić się z porażką, niepowodzeniem.

Najbardziej typowymi przyczynami posługiwania się kłamstwem przez dziecko są:

• lęki i obawy,
• nadmierne wymagania wobec dziecka stawiane przez rodziców i nauczycieli,
• niezgodność lub niestałość wymagań wobec dziecka – kłamstwo staje się narzędziem przystosowywania się do zbyt mało ustabilizowanego trybu życia,
• nieziszczone podstawowe pragnienia w życiu dziecka,
• zakłamanie w otoczeniu dziecka.

Należy pamiętać, że kłamstwo jest bronią przede wszystkim osób słabych, bezradnych, a do takich na pewno zaliczymy dzieci, które na początku swojej edukacji muszą dać sobie radę ze szkolną rzeczywistością, wymaganiami nauczycieli, oczekiwaniami rodziców a także z nowymi sytuacjami społecznymi, relacjami w jakie wchodzą ze swoimi rówieśnikami.
Dzieci kłamią chcąc uwolnić się od skutków niewykonania pracy lub obowiązków szkolnych, np. jeżeli dziecko nie odrobiło lekcji, to kłamie, że zapomniało zeszytu lub że ktoś w domu był chory, lub po prostu do szkoły nie idzie.
Często też dziecko nie jest jeszcze dojrzałe do tak wielu obowiązków, stara się kłamstwem nadrobić brak umiejętności. Czując presję, że musi wszystkich zadowolić swoim postępowaniem, tworzy fikcję, która na krótszą lub dłuższą metę się sprawdza. W warunkach przedszkolnych i szkolnych często spotkamy się z kłamstwem dziecka, które chce zaimponować swoim kolegom lub fałszywie pojmuje, często przekazane przez dorosłych, poczucie solidarności.
W słuszności takiego postępowania, mimo gróźb i kar, umacnia dziecko obserwacja postępowania dorosłych. Problemy w rodzinie, które ukrywa się przed dzieckiem, obiecywanie i niedotrzymywanie obietnic, „drobne” kłamstwa na prośbę rodziców, nieprawdziwe odpowiedzi na zadawane pytania uczą, że kłamstwo „załatwia” wiele spraw i jest dozwolone.
Aby dziecko nie musiało uciekać się do kłamstwa proponujemy:

• Unikaj zbyt trudnych dla niego sytuacji, czyli „nie wódź go na pokuszenie”, schowaj to, czego nie powinien ruszać, jeść.
• Jasno i konkretnie przedstaw zasady. Zasady obejmują wszystkich – i małych, i dużych.

Deser jemy po obiedzie, nie odwrotnie. (zamiast: Nie wolno jeść deseru przed obiadem).

Kiedy popełnimy błąd, przyznajemy się do niego. (zamiast: Nieładnie jest kłamać).

• Zwracaj uwagę na te momenty, w których dziecko zachowuje się właściwie – chwal je. Pokaż mu, że potrafi zachować się w sposób pożądany.

Widzę, że posprzątaliście ładnie stoliki po zajęciach! Jestem pod wrażeniem!

• Chwal dziecko za przyznawanie się do błędów.

Cieszę się, że powiedziałeś mi o tym, że to Ty stłukłeś wazon. (Zamiast: Ty zawsze coś musisz zbroić. Można się było spodziewać, że to ty.)

• Dostosuj swoje oczekiwania i wymagania do wieku dziecka, spokojnie przypominać o zasadach.

Chcę, żebyś mówił mi, co naprawdę się zdarzyło i co naprawdę zrobiłeś.

• Daj odczuć konsekwencje działań, a nie karz w sposób tradycyjny.

Zniszczyłeś model Janka. Bardzo proszę abyś na jutro zrobił dla niego inny model i przyniósł do szkoły.

• Nie nazywaj dziecka kłamczuchem. Barwne opowiadanie można skwitować zdaniem:

To ciekawe, ale tak bywa w bajkach, a jak było naprawdę?

• Mów, co widzisz.

Twierdzicie, że pisaliście samodzielnie tekst, a macie takie same błędy w trzech kolejnych zdaniach.

• Daj czas na przyznanie się do winy.

Twierdzicie, że pisaliście samodzielnie tekst, a macie takie same błędy w trzech kolejnych zdaniach. Jak to wytłumaczyć?

• Dawaj przykład własnej prawdomówności. Wytłumacz się, przeproś, jeśli nie możesz dotrzymać słowa.

Obiecałam Wam, że po zajęciach pójdę z Wami na boisko. Niestety muszę porozmawiać jeszcze z Panią Dyrektor i po prostu nie dam rady. Przepraszam.

Nagminnie używamy sformułowania Bądź grzeczny, także w odniesieniu do kłamania. Unikaj tego. Powiedz dziecku, czego konkretnie oczekujesz w tym zakresie.
Każde dziecko może kiedyś skłamać z jakiegoś powodu. Jeżeli tak się stanie i przyłapiemy je na kłamstwie, trzeba rozeznać się, czy robi to często, czy sporadycznie, w jakich sytuacjach oraz ustalić przyczynę takiego postępowania.
Rozmowa na ten temat z jednej strony powinna wyrażać akceptację uczuć dziecka związanych ze skłamaniem (np. strachu przed karą, konsekwencjami) z drugiej wskazać dziecku, że kłamiąc łatwo można stracić zaufanie otoczenia lub skrzywdzić inną osobę. Koniecznie pochwal dziecko za odwagę i dojrzałość, gdy zdecyduje się wyznać prawdę. Utwierdzaj je w przekonaniu, że prawda ma w życiu ogromną wartość.
Przyłapanemu na kłamstwie dziecku należy raczej tłumaczyć niż grozić czy zawstydzać. Powinno ono wiedzieć, że mu ufamy i oczekujemy prawdomówności, a kłamiąc traci to zaufanie i szacunek. W związku z tym zapobieganie kłamstwu powinno być oparte na pozytywnych, pełnych sympatii, zrozumienia i wzajemnego zaufania między dzieckiem a nauczycielem.

Pamiętaj!

Jeżeli dziecko będzie wychowywało się w atmosferze wzajemnego zaufania, raczej nie będzie miało problemów z mówieniem prawdy. Aby nauczyć dziecko uczciwości i prawdomówności:

• Postaraj się, aby dziecko ci ufało – dotrzymuj danego słowa; jeśli się to nie udało, to przeproś i podaj powód.
• Ufaj dziecku – daj mu do zrozumienia, że Ty mu ufasz.
• Pomagaj dostrzegać prawdę, gdyż małe dziecko nie potrafi obiektywnie ocenić sytuacji.
• Nie wymuszaj przyznania się do winy – lepiej, żeby dziecko zdobyło się na to samodzielnie. Daj mu czas.
• Pochwal za odważne przyznanie się do winy.
• Postępuj tak, aby prawdomówność dostarczała dziecku zadowolenia i poczucia dumy.
• Wskazuj, że nie wszystko możemy mieć, nie wszystko jest dla nas dostępne. Dzięki temu być może dziecko nie będzie chciało zaspokajać własnych życzeń i pragnień przy pomocy kłamstwa, udawania czy wykrętów.
• Bądź stałym w swoich wymaganiach wobec dziecka i dostosuj je do jego możliwości.